Bodem – VTV Groen Gennep

Een gezonde bodem als basis voor een gezonde tuin.

Een gezonde bodem houdt beter water vast en zorgt voor gezonde planten die minder gevoelig zijn voor ziektes. Een gezonde bodem is een bodem met veel organisch materiaal en rijk bodemleven.

Een rijk en divers bodemleven (schimmels, bacteriën, wormen) is nodig om de voedingsstoffen in de bodem voor de plant opneembaar te maken. Bodemleven zorgt voor een goede bodemstructuur inclusief de opbouw van humus, de opslag van koolstof (CO2) en het vasthouden van water. Kortom; een levende bodem is letterlijk de grond onder ons bestaan.

Samengevat is een gezonde bodem van belang omdat:

Het beter water vast houdt ( waardoor er minder droogteschade optreedt)
Het bepalend is voor gezonde planten
Het bijdraagt aan klimaat regulatie ( koolstof vastlegging)
Een katalysator is voor de nutriënten kringloop
Het bijdraagt aan schoon water
Het voorziet in (bodem) biodiversiteit

Het bereiken van een gezonde bodem kan niet los gezien worden van de wijze waarop we tuinieren. Om het opbouwen van een gezonde bodem te stimuleren tuinieren we zoveel mogelijk op basis van de beginselen van de biologische landbouw.

De uitgangspunten voor duurzaam tuinieren zijn de volgende:

Vermijd het gebruik van chemische mest stoffen ( kunstmest)
Denk na voordat je gaat bemesten (iedere plant heeft een andere behoefte)
Vermijd chemische bestrijdingsmiddelen.
Kies voor biologisch geteelde planten en zaad
Werk zoveel mogelijk volgens het kringloop principe en gebruik bladafval, snoeiafval en groenresten voor het maken van compost in je tuin. (met uitzondering van aardappel loof en asperge loof)
Beperk bodembewerking en spit zo min mogelijk.
Houd de bodem zoveel mogelijk bedekt en zaai voor de winter bodem bedekkende planten (winterrogge, koolzaad etc) of bedek de bodem met groenafval of compost (bijvoorbeeld champost)
Werk met wisselteelt liefst in een 4 jaarlijkse cyclus.
Werk met combinatieteelt. Goede buren/slechte buren.
Wees zuinig met water en geef alleen water als het echt nodig is.

Belang van organische stof

Onze tuinen liggen op zandgrond en zandgronden zijn van nature minder voedselrijk en gevoeliger voor droogte dan klei en veengronden. En omdat de planten s ’zomers niet bij het grondwater kunnen is aandacht voor een gezonde bodem met veel organische stof extra belangrijk.

Organische stof is de motor voor het gezond maken van de bodem; het vormt de belangrijkste voedingsbron voor het bodemleven die de organische stof afbreekt en recyclet en de voedingsstoffen beschikbaar maakt voor de planten. In de bovenste 25 cm van een gezonde bodem kunnen per 1000 gram bodem meer dan 5 miljard individuen en wel 5000 soorten voor komen! Voor het oog zichtbaar zijn bijvoorbeeld mijten, springstaarten, pissebedden, kevers, wormen, vliegenlarven of duizendpoten. Regenwormen zijn de beste bodemverbeteraars. Hun poep bevat veel voedingsstof. Regenwormen maken gangen en ze scheiden een soort slijm af waardoor de korrels en organische materiaal samen blijven plakken.

De planten zijn niet alleen afhankelijk van het bodem leven maar dragen er ook actief aan bij door zelf organische stof te produceren en door in de lucht aanwezige koolstof op te slaan. Wanneer de bodem onbegroeid en kaal is wordt organische stof onder invloed van het zonlicht juist afgebroken en komt CO2 vrij. Klimaatvriendelijk bodembeheer betekent dus zorgen voor zoveel mogelijk permanente begroeiing. Afdekken van de bodem met organisch materiaal zoals champost is goed voor het bodemleven maar door oxidatie van organisch materiaal komt ook CO2 vrij. Daarom is het goed de champost met name in de zomer niet te lang op het land te laten liggen maar licht in te werken. Zie verder onder “mulchen”.

Tot slot bevordert organische stof het vasthouden van water in de bodem en dat is zeker in ons geval waar we op zandgrond tuinieren van groot belang.

Uit: Vakblad voor Natuur en Landschap; november 2022/189

Waarom geen kunstmest

De natuur reguleert de bodem vanzelf. Maar…een moestuin is geen natuurlijke situatie. We kunnen wel de lessen van de natuur toepassen om een gezonde bodem te krijgen. Uitgangspunt is dat we proberen zoveel mogelijk circulair te werken. Maar omdat we met onze groentes ook voedingsstoffen afvoeren moeten we deze ook weer aanvullen.

Met kunstmest voegen we direct voor de plant benodigde voedingsstoffen zoals stikstof (N) fosfaat ( PO), kali (K) en andere micro nutriënten toe. Kunstmest heeft echter als groot nadeel dat het niet bijdraagt aan het verbeteren van de structuur van de bodem ( geen organische stof) en het bodemleven er niet van profiteert. Ook bestaat de kans op het toevoegen van teveel meststoffen die vervolgens wegzakken naar het grond- of oppervlakte water. Bijkomend groot nadeel van kunstmest is de zeer hoge energie behoefte voor de productie ervan en als gevolg daarvan de negatieve invloed op het klimaat. De kunstmest fabriek in Sluiskil staat op de 7^e plaats van grote CO2 uitstoters in Nederland; evenveel als 380.000 huishoudens!

Het producerend vermogen van de zandbodem kan wel verbeterd worden door het toevoegen van meststoffen zoals dierlijke mest (veel stikstof), compost en champost. Champost is afgewerkt substraat van de champignon teelt met hoog organisch stof gehalte en waarin alle noodzakelijke meststoffen nog aanwezig zijn.

Zie HIER voor meer informatie over bemesten.

Uit: https://onder-het-maaiveld.nl/

Maak een plan en pas wisselteelt toe

Van groot belang voor een gezonde( moes) tuin is het maken van een jaarlijks tuinplan. Het is namelijk belangrijk dat de plaats van de verschillende groentes jaarlijks wisselt om te voorkomen dat schadelijke organismen ( aaltjes, schimmels) die de plant kunnen aantasten zich vermeerderen. Dat geldt onder meer voor aardappelmoeheid dat veroorzaakt wordt door een aaltje dat op de aardappelplant parasiteert.

Het tuinplan helpt je te voorkomen dat je gewassen jaar na jaar op dezelfde plek verbouwt. Vruchtwisseling (of rotatie) is ook belangrijk omdat elk gewas een andere invloed heeft op de samenstelling van de bodem. Diep wortelende gewassen zoals schorseneren maken de bodem los. Bladrijke gewassen beschermen de grond tegen dichtslaan door de regen. Algemeen wordt een rotatie van eens in de 4 jaar aanbevolen. Houd bij het maken van een tuinplan met een aantal factoren rekening:

Op de zon/schaduw plannen
Hoe groot/hoog/breed wordt een plant?
Planten die bij elkaar horen qua mestbehoefte
Meer en minder zorgvragers: gebruik deel vaste planten

Spitten of mulchen

Rond 3000 voor Christus waren het de oude Egyptenaren die voor het eerst land gingen ploegen. .Bekend is dat ook Chinezen en de Sumeriërs in het zuidelijk deel van Mesopotamië ploegen toepasten om hun grond te verbeteren.

Door de opkomst van conservation agriculture is het idee dat land geploegd dan wel omgespit moet worden voor het bereiden van een goed zaaibed veranderd. Tegenwoordig wordt er van uitgegaan dat spitten niet nodig is. Om er voor te zorgen dat de bodem goed doorlaatbaar blijft wordt het gebruik van een woelvork aanbevolen. Met een woelvork kan ook de aangebrachte mulch (organisch materiaal) licht ingewerkt worden. Voordeel van niet spitten is dat de voedingsstoffen meer geleidelijk ter beschikking komen dan na spitten.

Door te spitten verstoor je de natuurlijke opbouw van de grond. Nuttige schimmeldraden gaan kapot en de noodzakelijke samenhang in de bodem gaat verloren.

Het idee achter niet spitten houdt in dat de humusrijke laag niet wordt verstoord.

Onderzoek toont echter aan dat de effecten van niet spitten op de bodemstructuur en het bodemleven op zandgrond niet groot zijn. Belangrijk is daarbij dat er niet dieper dan 15 cm wordt gespit. Wel blijkt dat niet spitten leidt tot het beter vasthouden van stikstof.

Met mulchen bedek je de bodem van je tuin of moestuin met een laagje natuurlijk (organisch) materiaal. Net zoals bijvoorbeeld in een bos een dik pak bladeren van de boom valt en de bodem beschermt. Hierdoor kun je de bodem beschermen tegen de grillen van de natuur, zoals droogte of vorst. Dankzij de aangebrachte bescherm laag kan het verschil tussen de dag- en nachttemperatuur verkleind worden. Ook voorkomt het in warme en zonnige tijden uitdroging. Daarnaast zorgt het mulchen ervoor dat het vocht onder de laag minder snel verdampt.

Mulchen draagt bij aan het verbeteren van de bodemkwaliteit. De afbraak van het materiaal gaat (dankzij de hulp van wormen, kevers en pissebedden) vanzelf. Hierdoor wordt humus aan de bodem toegevoegd en komen tal van extra voedingsstoffen vrij. Dit zorgt vervolgens weer voor planten die minder snel last zullen hebben van ziektes en plagen.

Er zijn voor mulchen allerhande organische materialen te gebruiken zoals compost, champost, bladafval en stro. Bedenk goed wat je precies met het mulchen wilt bereiken en welk soort materiaal daar het meest geschikt voor is.

Lees hier meer over composteren ( in ontwikkeling)

Inrichting van de tuin

De grond belopen zorgt voor verdichting en minder zuurstof in de bodem. Houd bij het inrichten van de tuin daarom rekening en ontwerp deze zo dat je altijd gemakkelijk bij de planten kunt komen en makkelijk onkruid kunt wieden.

Houd bij het aanleggen van de paden rekening met de ruimte die de gewassen nodig hebben. Pompoen planten hebben meer ruimte nodig dan planten als rucola en spinazie.

Gewassen waar je goed en vaak bij moet kunnen meer aan de randen. Gewassen die minder aandacht vragen kunnen op plekken die iets moeilijk bereikt worden.

Onkruid

Er valt een aardige discussie te voeren over wat onkruid is. Maar kort gezegd vinden veel tuinders elke plant die niet gezaaid dan wel geplant is “onkruid” en is het streven er op gericht deze middels schoffelen en wieden te verwijderen. Onkruiden hebben echter als voordeel dat ze de bodem bedekt houden en dat is zeker gedurende de winter positief.

Er zijn voor veel tuinders een paar notoire overlast gevende planten waaronder zevenblad (ook lekker als kruid bij bijvoorbeeld mosselen), heermoes, ijsgras, kweekgras en brandnetel (doet het ook goed in de soep)

Sommige “onkruiden” kunnen ons veel leren over de toestand van de bodem:

knopkruid	Teken van voedselrijke en zure bodem
brandnetel	Voedselrijke bodem
kamille	Verdichte bodem
klavers	weinig stikstof in de bodem
perzikkruid	vochtig en voedselrijke bodem
vogelmuur	voedselrijk, goede structuur
klein hoefblad	Verdichte bodem